Виталий Анисько: Гісторыя беларускіх шашак (фейсбук)

Vital Aniska
2 апрель 2023
Цікавыя падрабязнасці арганізацыі сеанса адначасовай гульні французскага шашыста Луі Сігаля на 106 дошках 4 сакавіка 1928 года.
"Шашки в массы" № 13/14 1931 года.

Vital Aniska
31 март 2023
Аркадзю Плакхіну ад Іона Доскі.
З архіва А.М.Плакхіна.

Vital Aniska
29 март  2023
Першымі майстрамі спорту па шашках Ленінграда сталі беларускія яўрэі - мінчанін Самуіл Сямёнавіч Гардон (1909-?) і віцебчанін Леў Маісеевіч Рам (1906-1986). Гэта званне было ім прысвоена па выніках ІІІ чэмпіянату СССР, які адбыўся з 13 па 24 кастрычніка 1927 года ў Маскве.
У 1928 годзе абодва былі запрошаны ў чэмпіянат БССР, дзе гулялі па-за конкурсам. С.Гардон з вялікім адрывам стаў першым, Л.Рам падзяліў 2-3 месцы з І.Гардонам.
Самуіл Гардон - малодшы брат 10-разовага чэмпіёна Беларусі Іллі Гардона. У Ленінград пераехаў па вучобе. Там яго шашачныя лекцыі наведваў юны Васіль Сокаў. У сярэдзіне 1930-х адыйшоў ад шашак.
Леў Рам шашкамі пачаў займацца ў Віцебску, пакінуў яго ў 1925 годзе. Заснавальнік ленінградскай шашачнай школы, вядомы тэарэтык і педагог. У 1966 годзе стаў заслужаным трэнерам СССР.

Vital Aniska
28 март 2023
Распоряжение Совета Союза
спортивных обществ и организаций БССР № 648 от 10.11.1959 об итогах первенства БССР по шашкам.
С 29 сентября по 16 октября с.г. в г.Минске проводилось первенство БССР по шашкам.
Соревнования показали возросший уровень многих молодых шашистов. Хороших результатов добились: занявший второе место кандидат в мастера Л.Вертинский (Минск), перворазрядник В.Рыбаков (Витебск), набравший норму кандидата в мастера.
Наряду с этим Президиум Республиканской шашечной секции отметил неспортивное отношение к первенству со стороны В.Черненко (Могилев) и Э.Липковича (Гомель), которые проводили свои встречи не в полную силу, поспешно за 10-15 минут, совершенно не интересуясь их исходом. Поведение В.Черненко и Э.Липковича вызвало совершенно справедливое негодование у участников и многих зрителей.
На основании итоговых материалов первенства, представленных судейской коллегией:
1. Результаты первенства утвердить.
2. Победителю первенства, мастеру спорта М.С.Геллеру (Минск) присвоить звание чемпиона БССР на 1959 год и наградить дипломом 1-й степени.
3. Занявшего второе место кандидата в мастера Л.Ф.Вертинского (Минск) наградить дипломом 2-й степени.
4. Кандидатов в мастера М.Машковича (Могилев), Б.Берлинкова, Ю.Третьякова и Л.Рыбакова (все Минск), поделивших третье место наградить дипломами 3-й степени.
5. Утвердить постановление Президиума Республиканской шашечной секции, и:
а) объявить выговор перворазрядникам В.Черненко (Могилев) и Э.Липковичу (Гомель);
б) не допускать к участию в республиканских соревнованиях В.Черненко и Э.Липковича в течение 1960-1961 г.г.
Председатель В.Ливенцев (подписал его заместитель В.Васильев)
НАРБ, ф. 1163, оп. 1, д. 8а, л. 233-234.
Вероятно, в тексте опечатка, и речь идет о гомельчанине Эдуарде Лисковиче.
На фото 19-летний Марк Геллер в 1958 году (НАРБ, ф. 934, оп. 2, д. 45, л. 158).

Vital Aniska
22 март 2023
У Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь захоўваецца папка з матэрыяламі фіналу чэмпіянату БССР па міжнародных шашках 1968 года. Ён праходзіў з 1 па 16 ліпеня ў Мінску. Перамог Юрый Файнберг.
У справаздачы судзейскай калегіі турніру (Аркадзь Ракітніцкі, Генадзь Драбушэвіч) прыводзіцца размеркаванне ўдзельнікаў у наступных катэгорыях.
Партыйнасць: члены і кандыдаты КПСС – 0, члены ВЛКСМ – 5.
Узрост: 17-18 гадоў – 1, 19-22 – 2, 23-25 – 1, 26-30 – 7, 30 і старэй – 3.
Сацыяльнае становішча: рабочыя – 6, служачыя – 5, студэнты – 3.
Нацыянальнасць: яўрэі – 7, рускія – 4, беларусы – 3.
Спартыўна-тэхнічная падрыхтоўка: мс – 12, кмс – 2.
Прыналежнасць да спартыўных таварыстваў: “Чырвонае знамя” і “Буравеснік” – па 5, “Спартак” – 3, “Ураджай” – 1.
Захаваліся бланкі ўсіх партый і даволі падрабязныя анкеты ўдзельнікаў. У чэмпіянаце гулялі электрык, в.а. дацэнта інстытута, рэгуліроўшчык тэлеграфа, студэнты, кіраўнік групы НДІ, працаўнік трэста Мінпрамбуда, інжынер, наладчык радыёапаратуры, кіроўца тралейбуса, слесар-зборшчык.
НАРБ, ф. 1163, воп. 1, спр. 1399.

Vital Aniska
30 октябрь 2022 г. ·
Віцебск, абласны турнір, 23 снежня 1956 года (?).
Фота С.Капелькі (БелТА) з фондаў БДАКФФД.
Upd. Сумеснымі намаганнямі Anatoli Gantvarg і Emanuel Merins вызначылі трох шашыстаў на фота. На першай дошцы белымі гуляе чэмпіён Беларусі 1955 года па стаклетках Леанід Сямёнаў з пераможцам першага Усебеларускага турніра на вялікай дошцы (1953 год) Іванам Сцяпанавым. За Сямёнавым - палачанін Аркадзь Плакхін, будучы чэмпіён свету і 4-разовы чэмпіён СССР.

Vital Aniska
14 март  2023
Знайшоў сёння ў архіве.
Распоряжение Совета Союза спортивных обществ и организаций БССР № 649 от 10 ноября 1959 г.
На основании указания Центрального Совета Союза спортивных обществ и организаций СССР – запретить курение во время соревнований в турнирных помещениях всем участникам, судьям и зрителям шахматных и шашечных соревнований.
Всем областным Советам и Минскому городскому Совету Союза спортивных обществ и организаций широко ознакомить всех шахматистов и шашистов с данным распоряжением.
Председатель Совета Союза спортивных обществ и организаций БССР   В.Ливенцев
НАРБ, ф. 1163, воп. 1, спр. 8а, арк. 232.
На фота з БДАКФФД - абласныя спаборніцтвы ў Віцебску ў 1950-х гадах. На пярэднім плане з цыгарэтай чэмпіён Беларусі па стаклетачных шашках 1955 года Леанід Сямёнаў.

Vital Aniska
5 март 2023
12.04.1952. Трэці Усебеларускі шахматна-шашачны турнір сельскай моладзі. Гуляюць А.Бірук (сельгасарцель "Шлях Леніна", Вілейскі раён) і М.Валатковіч (калгас імя Жолудзева, Ваўкавыскі раён).
Фота І.Савіча (БелТА) з фондаў БДАКФФД.

Vital Aniska
13 март 2023
У маім пад'ездзе ёсць палічка для буккросінгу. Тыдзень таму пакінуў там "Дарагія аматары шашак" Аркадзя Ракітніцкага. І нехта яе ўжо ўзяў пачытаць. А што, кніга цікавая - замалёўкі пра беларускіх і не толькі шашыстаў, прыгожыя камбінацыі, дасціпныя гісторыі, успаміны пра Янку Купалу, Аляксандра Чарвякова і шмат каго яшчэ.



Vital Aniska
22 февраль 2023
Не дарэмна зайшоў сёння ў букіністычную краму.

Vital Aniska
21 февраль 2023
Першы беларускі газетны шашачны аддзел (1923-1926 гады) рэдагаваўся Аляксандрам Круталевічам на беларускай мове.
Першая беларуская кніга па шашках (1932 год) напісана Якавам Гордзіным на беларускай мове.
Першая, і адзіная, шашачная праграма на беларускім тэлебачанні "Белыя і чорныя" (1959-1996 гады) вялася Аркадзем Ракітніцкім на беларускай мове.
З Днём роднай мовы, сябры!

Vital Aniska
19 февраль 2023
Табліца чэмпіянату Мінска па рускіх шашках 1958 года з архіва Вячаслава Антонавіча Палянскага.

Vital Aniska
17 февраль 2023
У траўні 1948 года старшынёй шахматна-шашачнай секцыі БССР становіцца Юлій Мітрафанавіч Казленка. Калі прозвішчы астатніх 16-ці членаў секцыі (трое з іх шашысты) з большага добра вядомы, то яго не ўспомніў ніхто з ветэранаў, з якімі я размаўляў. Інфармацыя, якую ўдалося знайсці, сведчыць, што Казленка быў чалавекам хутчэй выпадковым у шахматах і шашках.
У 1947 годзе трэнерамі ў добраахвотным спартыўным таварыстве “Тарфянік” працавалі Аркадзь Ракітніцкі і шахматыст Уладзімір Шыцік. Магчыма, яны і запрасілі Казленку, члена прэзідыума Белсавета гэтай арганізацыі, узначаліць рэспубліканскую секцыю. Тым больш, апошні гуляў у шахматы на аматарскім узроўні. Так, ён стаў трэцім у рэспубліканскім першынстве “Тарфяніка” 1948 года. Быў у Казленкі і судзейскі досвед, без якога яго наўрад ці назначылі б галоўным суддзёй фінала шахматна-шашачнага чэмпіянату Беларусі 1950 года. Праўда, на закрыцці Барыс Берлінкоў, адзін з лепшых арбітраў рэспублікі таго часу, пакрытыкаваў працу судзейскай калегіі, якая дазваляла лёгкія партыі гледачоў у турнірнай залі.
Верагодна, Ю.М.Казленка ўзначальваў рэспубліканскую шахматна-шашачную секцыю да яе раздзялення на дзве асобныя, якое адбылося на стыку 1951 і 1952 гадоў.
Імя і імя па бацьку Казленкі сталі вядомы з прыказа Усесаюзнага камітэту ад 11.01.1956 аб узнагароджанні значком “Выдатнік фізічнай культуры”. У той час ён працаваў начальнікам аддзела працы і зарплаты трэста “Белдзяржторф” і быў членам прэзідыума Белсавета ДСТ “Энергія”.
Скан - НАРБ, ф.934, воп.1, спр.31, арк.205.

Vital Aniska
16 февраль 2023
Сёння дзень нараджэння Юрыя Вульфавіча Файнберга – шматразовага чэмпіёна Беларусі, майстра спорту СССР, старшыні Беларускай федэрацыі шашак. За апошні год знайшоў у архіве некалькі дакументаў, датычных яго дзейнасці.
Гэта прыказ Камітэту па фізічнай культуры і спорту БССР ад 6 снежня 1955 года аб зацвярджэнні складу рэспубліканскай шашачнай секцыі. 18-гадовы Юрый Файнберг увайшоў у яе Прэзідыум.
А таксама прадстаўленне на прысваенне звання "Майстар спорту СССР". Яно было прысвоена 8 траўня 1961 года. Юрый Файнберг стаў дзявятым майстрам спорту ў гісторыі беларускіх шашак пасля Барыса Круталевіча (1924 год), Іллі Гардона (1925), Макса Шавеля (1954), Аркадзя Ракітніцкага (1956), Дзяніса Гардзевіча, Марка Гелера, Аркадзя Плакхіна (усе - 1958) і Мікалая Зайцава (1960, па кампазіцыі).
НАРБ, ф.934, воп.1, спр.153, арк.135.
НАРБ, ф.1163, воп.1, спр.387, арк.172.

Vital Aniska
15 февраль 2023
Рэспубліканскі каляндарны план спаборніцтваў на 1948 год і дакладная запіска Аркадзя Ракітніцкага аб развіцці шахмат і шашак па выніках года для Камітэту па справах фізічнай культуры і спорту пры СМ БССР.
НАРБ, ф.934, воп.1, спр. 33 і 260.

Vital Aniska
8 февраль  2023
Днямі ўдалося знайсці ў Нацыянальным архіве аўтограф Антона Касперскага. Ён распісаўся ў ганарарнай ведамасці газеты "Савецкая Беларусь" за снежань 1927 года.
Антон Антонавіч у першую чаргу вядомы як моцны шахматыст - неаднаразовы чэмпіён Мінска, прызер чэмпіянатаў Беларусі. Але няблага для тых часоў ён гуляў і ў шашкі. Напрыклад, быў другім запасным зборнай Мінска на матч супраць маскоўскай каманды саюза саўгандальслужачых на 10-ці дошках у снежні 1926 года. То бок, тады ён лічыўся 12-м нумарам зусім неслабой каманды сталіцы на чале з братамі Круталевічамі і Гардонамі, Барысам Міроціным. А яго брат В.А.Касперскі (на жаль, імя пакуль невядома) - прызёр першага чэмпіянату Беларусі - быў заяўлены на дзясятую дошку. Такая вось шашачная каманда братоў была тады ў Мінску.
Захавалася нават адна, не вельмі ўдалая, партыя Антона Касперскага супраць яшчэ аднаго прызёра першага чэмпіянату Беларусі Г.Прэсмана ў студзені 1925 года.
Таксама А.Касперскі больш за дзесяць гадоў, з дня яе заснавання ў 1924 годзе, уваходзіў у склад шахматна-шашачнай секцыі Беларусі. Карыстаўся вялікім аўтарытэтам.
Працаваў бухгалтарам, у сярэдзіне 1920-х жыў па адрасе: вул. Малая Татарская, 29.
Раптоўна памёр 18 студзеня 1936 года.

Vital Aniska
24 декабрь 2022 г. ·
Классный первый приз. Почему сейчас за такое не награждают?)
Минская газета "Рабочий" от 29 ноября 1930 года.

Vital Aniska
12 декабрь 2022 г. ·
Першым беларускім майстрам спорту па шашачнай кампазіцыі стаў у 1960 годзе Мікалай Зайцаў, які тады пражываў у вёсцы Волька Ляхавіцкага раёну.
Цяпер Мікалай Фёдаравіч жыве ў Баранавічах і рыхтуецца ў наступным годзе адзначыць 85-гадовы юбілей.
Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (ф. 1163, воп. 1, спр. 63, арк. 413-415).

Vital Aniska
8 декабрь 2022 г. ·
8 снежня 1922 года ў газеце "Савецкая Беларусь" і 9 снежня ў "Звезде" была надрукавана абвестка пра правядзенне чэмпіянату Мінска - першага афіцыйнага турніру па шашках у Беларусі. Пра тое, хто ў ім перамог, дзе чэмпіянат праходзіў і пра іншыя цікавосткі распавяду праз тыдзень, калі споўніцца 100 гадоў з яго пачатку.

Vital Aniska
30 ноябрь 2022 г. ·
Ліпень 1954 года. Першы чэмпіянат Беларусі па стаклетачных шашках.
Фота В.Гундорына (Фізкультурнік Беларусі) з фондаў БДАКФФД.

Vital Aniska
27 ноябрь 2022 г. ·
К проходящему в Катаре мундиалю.
В октябре 1938 года “64. Шахматно-шашечная газета” публикует шарж Ю.Ю. – знаменитого художника Юрия Юзепчука. На нем футбольный матч, который должен решить извечный спор шахматистов и шашистов. Играют мячом нулеобразной формы. Шашисты (они слева) используют тактическую схему 1-2-3-5 с Василием Соковым в атаке. У соперника в центре полузащиты – Михаил Ботвинник. Среди цвета советских шашек того времени видим:
на воротах Льва Рамма – известного теоретика и педагога, основателя ленинградской шашечной школы, заслуженного тренера СССР (1966). Шашками начал заниматься в Витебске, в 19 лет переехал в колыбель революции;
в карете скорой помощи Бориса Миротина – уроженца Гомеля. Позже жил в Харькове, служил в Минске, вернулся в Гомель, откуда переехал в Москву в 1929 году. Подготовил плеяду гроссмейстеров и мастеров, стал первым заслуженным тренером СССР по шашкам (1960);
в нападении Самуила Лиознова – уроженца Витебска, чемпиона Москвы (1935).

Vital Aniska
24 ноябрь 2022 г. ·
85 гадоў таму, 24 лістапада 1937 года, быў расстраляны Аляксандр Прохаравіч Круталевіч.
Лічу яго найважнейшай постаццю перыяду станаўлення беларускіх шашак, якое адбывалася стагоддзе таму. У той час ён паўсюль – рэдактуе першыя шашачныя аддзелы ў беларускай прэсе, вядзе гурткі ў рабочых клубах, уваходзіць у шахматна-шашачную секцыі Беларусі, чытае лекцыі, праводзіць сеансы адначасовай гульні і шашачныя вечары, збірае дыхтоўную бібліятэку, удзельнічае ў турнірах – першым чэмпіянаце Мінска ў 1922 годзе (сярэбраны прызёр), першых двух чэмпіянатах СССР у 1924 і 1925 гадах, шматлікіх турнірах па перапісцы.
Дзіву даешся, як ён знаходзіў столькі часу для шашак, будучы членам-супрацоўнікам Інбелкульта, ствараючы беларускую навуковую тэрміналогію, займаючыся выкладчыцкай працай спачатку ў Белпедтэхнікуме, потым у Беларускім дзяржаўным універсітэце. Нарэшце, маючы сям’ю з маленькім дзіцём і жывучы ў вельмі сцесненых умовах.
Прыемна было прачытаць у рамане Ганны Севярынец “Гасцініца “Бельгія” – “Пасля Дрэйзіна – Круталевіч, дзядзька Алесь, матэматыка. Наташа з Зінай змяняюцца з твару – ай, бяда-горанька! Яны з матэматыкай не сябруюць. Да таго ж ніхто не даруе ім бясконцых памылак – будуць кпіць увесь час, тым больш што і Круталевіч падлівае алею ў агонь: надта ж ён не любіць тых, хто не любіць матэматыку. Яшчэ ў кастрычніку наш дзядзька Алесь ездзіў у Маскву на чэмпіянат па шашках, дык з тае пары аўтарытэт ягоны такі высокі, што не любіць матэматыку – проста злачынства.”
Пра тое, як рэпрэсавалі Аляксандра Круталевіча, я пісаў тут – https://www.facebook.com/vital.aniska/posts/pfbid0GWqWjqWgUJQ6qWw9J2QjJXw1iQSbSCZYJEkrjfYZPbsUB43BxPZZYnC1XYpFPvW6l
Шмат новых звестак і гімназічнае фота Круталевіча сталі вядомы ў чэрвені дзякуючы вельмі каштоўным архіўным знаходкам Ігара Барынава Igor Barinov – https://www.facebook.com/groups/zapisybelarusaveda/posts/744779153337531/
Невядомыя раней дакументы пра працу Аляксандра Прохаравіча ў пачатку 1930-х удалося знайсці мне ў жніўні ў Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь – https://www.facebook.com/vital.aniska/posts/pfbid02wQTjiWufatBCcTW2YwWH7LJWYAyiWEvKyLHuwafNvsVnNHimBH24QDvJam869H9rl
Змястоўны артыкул Дзмітрыя Дзятко пра выкладчыцкую і навуковую дзейнасць Круталевіча - https://elib.bspu.by/.../%D0%94%D0%B7%D1%8F%D1%82%D0%BA...

Vital Aniska
30 сентябрь 2022 г. ·
Маладыя беларускія шашысты сустракаюцца з на той момант 3-разовым чэмпіёнам краіны харкаўчанінам Зіновіем Цырыкам падчас XIX чэмпіянату СССР, які праходзіў у мінскім Палацы піянераў у лютым 1959 года. Злева направа: Уладзімір Граковіч, Вячаслаў Палянскі, Іван Макаранка, Леанід Вярцінскі, ?, Зіновій Цырык, ?, Аляксандр Сялянта, Мечыслаў Сарнацкі.
З асабістага архіва В.А.Палянскага.

Vital Aniska
27 сентябрь 2022 г. ·
У 1928 годзе ўкраінскі часопіс "Кіно" прапанаваў сваім чытачам згуляць у кіна-шашкі. Трэба было выразаць партрэты акцёраў, падзяліць іх на савецкіх і замежных і гуляць, як у звычайныя шашкі. Дошка прыкладалася.
Крыніца - Электранякрасаўка.

Vital Aniska
2 сентябрь 2022 г. ·
Першым беларускім жаночым майстрам спорту па шашках стала Валянціна Коўзан у 1963 годзе. Двойчы выйгравала чэмпіянаты БССР - у 1961 і 1975 гадах.
НАРБ, ф. 1163, воп. 1, спр. 500, арк. 109.

Vital Aniska сейчас с эльшадом мурсаловым и Владимиром Вигманом.
2 сентябрь 2022 г. ·
Афиша торжественного закрытия XXXVI чемпионата СССР по русским шашкам, первого победного для Владимира Вигмана.
Из архива А.М.Плакхина.

Vital Aniska
24 август 2022 г.  ·
Знайшлося трохі невядомай раней інфармацыі пра студэнцкія гады першага беларускага майстра па шашках Барыса Прохаравіча Круталевіча (1900-1928).
На медыцынскі факультэт Белдзяржуніверсітэта Барыс Круталевіч паступіў у год яго заснавання – 1921, прычым быў адным з усяго шасці залічаных, трымаўшых калоквіум. Астатнія паступілі па спрошчанай працэдуры. Цікава, што яго аднакурснікам быў Ізі Харык, які пазней стаў вядомым паэтам.
Вядомы адрас першакурсніка Круталевіча – Нізкі завулак, д.12, кв.1. Ён ішоў за цяперашняй філармоніяй паралельна Барысаўскаму тракту (цяпер праспект Незалежнасці). Дзякуй за гэтую інфармацыю і карту Вадзіму Зелянкову (Vadim Zelenkov).
Вучоба, аднак, не вельмі давалася. Барыс Круталевіч спачатку быў пакінуты на другі год на другім курсе (як і яшчэ 35 чалавек), а потым стаў ахвярай акадэмічнай “чысткі”, рашэнне аб правядзенні якой было прынята Палітбюро РКП(б) вясной 1924 года з мэтай скарачэння колькасці студэнтаў. 3 траўня Прэзідыум медыцынскага факультэта  БДУ пастанавіў усталяваць норму для 2-4 курсаў па 200 студэнтаў, а для 1-га і 5-га – па 150, фармальна з-за нізкай прапускной здольнасці навучальна-дапаможных устаноў.
У чэрвені была ўтворана камісія па якаснай праверцы студэнтаў медфака, па выніках працы якой з 239 студэнтаў другога курса было адлічана 57, а працэнт не прайшоўшых праверку для ўсіх курсаў факультэта склаў 23-23,5.
12 ліпеня 1924 года згодна з рашэннем гэтай камісіі Барыс Круталевіч быў выключаны з універсітэта.
Трэба адзначыць, што не магла не паўплываць на вучобу і вельмі распаўсюджаная ў той час хвароба – сухоты, на якія Круталевіч захварэў яшчэ ў 1918 годзе, і якія сталі прычынай яго смерці ў 27 гадоў.
Праз паўтара месяца пасля адлічэння Барыс Круталевіч бярэ ўдзел у першым чэмпіянаце СССР, займае пятае месца і становіцца першым беларускім шашачным майстрам.
НАРБ, ф. 205, воп. 1, спр. 946, 948, 983, 985.
Малюнак Барыса Круталевіча з часопіса "Бюллетень ВСФК БССР" № 1-2 1925 г.



Vital Aniska
17 август 2022 г. ·
Новая знаходка ў Нацыянальным архіве. Заліковая картка студэнта медыцынскага факультэта Белдзяржуніверсітэта Барыса Круталевіча - першага беларускага майстра спорту па шашках (1924 год).
Падрабязней пра студэнцкія гады Барыса Круталевіча пазней.
НАРБ, ф. 205, в. 1, спр. 948, арк. 99.